Demet ENSARİ ŞAYLI, demetsayli@hotmail.com
Sağlık turizmi piyasası hareketli ve değişkendir. Ekonomik iklim, döviz kurları, politik ve siyasi istikrar, seyahat kısıtlamaları, reklam uygulamaları, yenilikçi ve öncü tedavi biçimleri gibi bir dizi faktör sağlık turizmini etkilemektedir. Sağlık turizmi endüstrisi, otel, ulaşım, iletişim, pazarlama gibi birçok sektörlerle bütünleşik halde olduğundan bu sektörlerdeki değişiklikler sağlık turizmi sektörünü de etkilemektedir. Tüketicilerin dünyanın her yerinden sağlık hizmetleriyle ilgili bilgilere ve reklamlara erişmelerine imkân tanıyan, internet tarafından sağlanan teknolojik platform, sağlık turizminde önemli bir itici güçtür. İnternet tüketicileri sağlık hizmeti sağlayıcısı ve aracısı ile buluşturmaktadır. Sağlık turizminde hastalara aracılık hizmetleri sunan (mevcut hizmetler ve seçenekler hakkında bilgi sağlamak vb.) şirket ve danışmanlıkların sayısında da istikrarlı bir artış olmaktadır. Sağlık turizminde sağlık hizmeti sunucuları genellikle özel sektörden olmakla beraber bazı kamu sektörlerinden sunucular da yer almaktadır. Nispeten küçük ölçekli olan sağlık sunucularının yanı sıra oldukça büyük sağlık tesisleri de mevcuttur.
Bazı ülkeler, sağlık turizm piyasasında aynı anda hem sağlık turistini gönderen hem de sağlık turistine hizmet veren ülke konumundadır. Gelişmiş ülkeler, yurtdışından gelen elitlere hizmet verirken, aynı zamanda kendi vatandaşları tedavi amacıyla gelişmekte olan ülkelere sağlık turisti olarak seyahat etmeyi tercih edebilmektedir. Örneğin, Birleşik Krallık’taki Harley Caddesi ve Amerika Birleşik Devletleri’ndeki Mayo ve Cleveland Klinikleri uluslararası sağlık hizmeti alanında sağlık turisti çekmektedir. Öte yandan, Tayland, Hindistan veya Doğu Avrupa’nın bazı bölgelerinde daha düşük maliyetli tedavilerin ortaya çıkması, gelişmiş ülkelerden düşük maliyetli tedavi arayan bireyleri cezbetmektedir.
Sağlık turizmi dünyanın birçok bölgesinde yaygınlaşmıştır. En çok sağlık turisti gönderen ülkeler Kuzey Amerika ve Batı Avrupa’dandır. Dünya genelinde sağlık turisti çeken ülkeler Latin Amerika, Doğu Avrupa, Afrika ve Asya dahil tüm kıtalarda yer almaktadır. Sağlık turizminde en çok ilgi çeken ülkelerin başında ise ABD, Hindistan, Küba, Almanya, Türkiye, Meksika, Tayland, Singapur, Güney Kore, Belçika, Macaristan, Malezya gelmektedir
Sağlık hizmeti almak için yurtdışına seyahat etmeye iten nedenler ülkeden ülkeye farklılık göstermektedir. Örneğin, Somali, Sudan, Afganistan, Pakistan, Libya, Irak gibi ülkelerde sağlık hizmeti ve personel yetersizliği, ABD’de sağlık hizmetlerinin pahalı olması, Avrupa ülkelerinde sağlık hizmetlerinin pahalı olması ve uzun bekleme süreleri gibi nedenlerle bu ülkelerin başka ülkelere sağlık turisti gönderdikleri görülmektedir.
Diaspora sağlık turizmi, hastaların kökeni olduğu ülkelere tedavi amacıyla gitmelerini ifade etmektedir. Örneğin, Almanya’da yaşayan ikinci ve üçüncü kuşak Türklerin tedavi amacıyla Türkiye’ye, İngiltere’de yaşayan Hindistan kökenli vatandaşların Hindistan’a, ABD de yaşayan Meksikalıların sağlık amacıyla Meksika’ya gitmesi diaspora sağlık turizmine örnektir. Diaspora turizmi sağlık turizminde önemli bir yer tutmaktadır.
Sağlık turizminin küresel olarak son yıllarda büyümesi, sağlık sektörünün genel olarak büyümesini etkilemiştir. Ancak 2020 yılında başlayan COVID-19 salgınının, küresel sağlık krizine, ekonomide bozulmaya, uluslararası seyahatlerde kısıtlamaya neden olması vb. çok boyutlu etkisi nedeniyle, sağlık turizm endüstrisinde önemli bir düşüş yaşanmıştır. COVID-19 salgını döneminde aşı olmak amacıyla Kanada ve Avrupa ülkelerinden varlıklı ve nüfuzlu kişilerin Birleşik Arap Emirlikleri’ne gitmesi etik açıdan eleştirilere neden olan bir sağlık turizmi uygulaması olmuştur.
Sağlık turizmi, diğer bazı sektörleri (sigorta, pazarlama, ulaşım, eğitim, danışmanlık, medikal vs.) de tetikleyerek öncü bir sektör rolü oynamaktadır. Sağlık turizminin finansal, sosyal, politik, etik, yasal ve yerel endüstri açısından birçok etkisi bulunmaktadır. Sağlık turizmi, ülke ekonomilerine önemli katkılar sağlayan büyük bir pazar olduğundan tüm ülkeler bu pazardan pay alabilmek için yarışa girmişlerdir. Birçok ülke, sağlık turizmi alanında önemli bir ekonomik gelişme potansiyeli görmekte ve sağlık turizmini teşvik etmeye çalışmaktadır.
Sağlık turizmini geliştirmek isteyen ülkeler, kendi sağlık hizmetlerini büyütme veya çok uluslu büyük ortaklıklarla iş birliğine gitmektedir. Uluslararası programlardan akreditasyon alınması, hizmetlerin geliştirilmesi için önemli bir unsurdur. Sağlık turizminde sağlık hizmetlerinin uluslararası alanda kabul görmüş standartlar çerçevesinde verilmesi hizmet kalitesi bakımından çok önemlidir. Bu anlamda akreditasyon ve diğer belgelendirme işlemleri hastalara aldıkları hizmetin kalitesi hakkında güvenilir bilgi sunmaktadır.
Birçok ülke, döviz gelirlerini artırmak için sağlık turistlerine sağlık hizmeti sunmaktadır. Bazı ülkelerde elde edilen bu gelir, doğrudan sağlık sistemine aktarılmaktadır. Örneğin, Singapur’da yetkililer, sağlık turizmi yoluyla elde edilen gelir sayesinde yerli nüfusa daha geniş bir klinik hizmet yelpazesi sunabildiklerini vurgulamaktadır. Hindistan ve Malezya da bu tür argümanları kullanmaktadır. Bu nedenle, bazı ülkeler yerel hastalara daha iyi hizmet verecek tesisler geliştirmek için sağlık turistlerine sağlık hizmeti vermek istemektedir.